Ακόμα και οι θερμότεροι υπέρμαχοι των ελεύθερων ανταγωνιστικών αγορών νοσταλγούν την μονοπωλιακή ΔΕΗ του περασμένου αιώνα για ένα τουλάχιστον λόγο: Το νυκτερινό τιμολόγιο. Που είναι η απλούστερη μορφή ενός “ζωνικού τιμολογίου”. Ζωνικά τιμολόγια είναι αυτά των οποίων η τιμή αλλάζει ανάλογα με την ώρα (ημέρα/νύχτα), την εποχή (χειμώνας/καλοκαίρι) τις μέρες της βδομάδας (εργάσιμη, Σαββατοκύριακο) κλπ. Έχουν σχεδιαστεί για να αντανακλούν την μεταβολή του κόστους στην παραγωγή του ηλεκτρισμού.
Τα Ζωνικά τιμολόγια σχεδιάστηκαν με σκοπό να προσεγγίσουν το κοινωνικά βέλτιστο επίπεδο προσφοράς και ζήτησης του ρεύματος. Η οποία σύμφωνα με την οικονομική θεωρία (του ελεύθερου ανταγωνισμού!) επιτυγχάνεται όταν η οριακή τιμή ενός προϊόντος είναι ίση με το οριακό κόστος παραγωγής του. Τα Ζωνικά τιμολόγια “προσομοιώνουν” την αγορά δημιουργώντας “σκιώδη” τιμή για τις καθετοποιημένες, συνήθως κρατικής ιδιοκτησίας, μονοπωλιακές επιχειρήσεις που δημιουργήθηκαν από το μεσοπόλεμο και μετά και περισσότερο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στις προηγμένες χώρες. Η Ελλάδα και η ΔΕΗ δεν απέφυγαν τον νεωτερισμό – στην αρχή υπό Αμερικανική και αργότερα υπό Γαλλική επιρροή (στην δεκαετία του ’80 η ΔΕΗ ονειρευόταν να γίνει μια μικρή EDF χωρίς τα πυρηνικά, όπως σήμερα ονειρεύεται να γίνει μια μικρή ENEL με τις ΑΠΕ).
Οι κρατικές μονοπωλιακές επιχειρήσεις, λειτουργώντας κατ’ εντολή των ιδιοκτητών τους, χωρίς καμία ιδιαίτερη προθυμία, χρησιμοποιούσαν τα Ζωνικά τιμολόγια για να προσεγγίσουν την ισορροπία της ελεύθερης ανταγωνιστικής αγοράς. Χρειαζόταν βέβαια μια μικρή επένδυση σε διπλούς μετρητές με κάποιου είδους χρονοδιακόπτες. Συνήθως χρεωνόταν ο πελάτης αλλά ήταν (και είναι) μια αποδοτική επένδυση γι’ αυτόν.
Αυτό όμως άλλαξε όταν ήρθε η απελευθέρωση των αγορών. Ενώ η παλιά καθετοποιημένη ΔΕΗ είχε μια τυπική υποχρέωση και μικρό συνεπώς κίνητρο να προωθεί το νυκτερινό τιμολόγιο, οι νέοι εναλλακτικοί προμηθευτές (αλλά και η ίδια η ΔΕΗ στην νέα πραγματικότητα!) δεν έχουν απολύτως κανένα. Αντίθετα, έχουν κάθε κίνητρο να αποφεύγουν να προτείνουν στους καταναλωτές το νυκτερινό γιατί, ενώ είναι αναγκασμένοι να τους δίνουν την παραδοσιακά χαμηλότερη τιμή, οι ίδιοι πληρώνουν στην χονδρική αγορά την ίδια τιμή – ανεξάρτητα από το αν ο πελάτης έχει νυκτερινό ή όχι. Αυτή είναι μια περίπτωση “εξωτερίκευσης” της σκιώδους τιμής. Η καθετοποιημένη μονοπωλιακή επιχείρηση πούλαγε δική της παραγωγή σε τιμές “εσωτερικές”, μη διαφανείς, στις οποίες κανείς δεν έδινε σημασία. Η αγορά διέσπασε τις λειτουργίες της παραγωγής και της προμήθειας και τις έκανε εμφανείς αλλάζοντας τα κίνητρα των “παικτών”.
Οι επιπτώσεις της νέας κατάστασης δεν φαίνονται εκ πρώτης όψεως μεγάλες: Οι καταναλωτές που ήδη έχουν νυκτερινό συνεχίζουν να ωφελούνται από αυτό και οι Προμηθευτές δεν τολμούν προς το παρόν να καταργήσουν τα νυκτερινά τους τιμολόγια γιατί θέλουν να προσελκύσουν νέους πελάτες – έστω και λιγότερο προσοδοφόρους. Δεν κάνουν όμως απολύτως τίποτα για να προωθήσουν την ιδέα. Αντίθετα ορισμένοι παραπλανούν το κοινό με διαφημιστικά μηνύματα του τύπου “ρεύμα φθηνότερο από το νυκτερινό”. Δυσχεραίνει επίσης την κατάσταση ο κρατικοδίαιτος ΔΕΔΔΗΕ, μια επιχείρηση που παραδοσιακά έχει προβλήματα στην διαδικασία προμήθειας κάθε είδους υλικού όχι μόνο μετρητών.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το κοινωνικό σύνολο υφίσταται απώλειες από την στασιμότητα στην χρήση των ζωνικών τιμολογίων. Υπολογίζουμε ένα ετήσιο ποσό της τάξεως των 350 εκατ. ευρώ για το 50%* των καταναλωτών που δεν έχουν νυκτερινό. Πως μπορεί να λυθεί το πρόβλημα αυτό;
Μακροπρόθεσμα με την εγκατάσταση των “έξυπνων” μετρητών. Αυτοί θα δώσουν την δυνατότητα στον προμηθευτή να αγοράζει από την χονδρική και να χρεώνεται σύμφωνα με την καμπύλη φορτίου κάθε πελάτη του ξεχωριστά. Αυτό αποκαθιστά το κίνητρό του στην σωστή κατεύθυνση. Στην περίπτωση αυτή βέβαια το νυκτερινό τιμολόγιο είναι ένα ελάχιστο μέρος της λειτουργικότητας που παρέχει ο έξυπνος μετρητής – στο τέρμα της οποίας υπάρχει η δυναμική τιμολόγηση – αλλαγή της τιμής του ρεύματος ανά 5 λεπτά!
Ο ΔΕΔΔΗΕ προσπαθεί εδώ και χρόνια να εγκαταστήσει τους μετρητές αυτούς και θα χρειαστεί σύμφωνα με το σχέδιο του, τουλάχιστον 10 χρόνια για να καλύψει όλους τους καταναλωτές. Η Ελλάδα είναι μια από τις τελευταίες χώρες στην Ευρώπη στην διείσδυση των μετρητών αυτών (μικρότερη από Βουλγαρία, Ρουμανία). Χρειάζεται συνεπώς μια φθηνότερη άμεσα εφαρμόσιμη λύση.
Η λύση αυτή μπορεί να είναι απλώς μια αλλαγή των όρων των συναλλαγών στην χονδρική αγορά. Θα μπορούσε ίσως η ΡΑΕ, ή ο ΑΔΜΗΕ ή και το ΕΧΕ, να επανασχεδιάσει την διαδικασία εκκαθάρισης της αγοράς έτσι ώστε η χρέωση κάθε προμηθευτή να αντανακλά μια ευνοϊκότερη τεκμαρτή καμπύλη φορτίου για αυτούς που εκπροσωπούν περισσότερους καταναλωτές με νυκτερινό τιμολόγιο.
Μια τέτοια λύση, που αν είναι εφικτή μπορεί να εφαρμοστεί σε μήνες με μικρή δαπάνη, εκτιμούμε ότι θα έχει τεράστιο κοινωνικό όφελος σε σχέση με το κόστος. Με τον φόβο ότι γινόμαστε κάπως υπερβολικοί θα ισχυριζόμαστε ότι θα ήταν ίσο με όλο το όφελος που ο ΔΕΔΔΗΕ αναμένει από τους έξυπνους μετρητές λόγω “μετατόπισης φορτίου”. Είναι ιλαροτραγικό να συζητάμε για χρόνια για το μεγαλεπήβολο έργο των έξυπνων μετρητών ενώ αγνοούμε την αποξένωση των καταναλωτών από την συνήθεια των ζωνικών τιμολογίων που είναι το πρώτο βήμα για την τιμολόγηση αιχμής και μετά την δυναμική τιμολόγηση. Που αποτελούν βασική προϋπόθεση αν θέλουμε να κάνουμε “πράσινο” το ρεύμα. Δεν θα χρειαστούν καν χρήματα από το Ταμείο Ανασυγκρότησης.
*Δυστυχώς ο ΔΕΔΔΗΕ δεν δημοσιεύει το νούμερο αυτό και δεν μας έχει απαντήσει ακόμα σε σχετικό αίτημα. Χρησιμοποιούμε συνεπώς μια δική μας συντηρητική εκτίμηση.
