Το ερώτημα είναι σε πρώτη ματιά λογικό. Γιατί στην χονδρική αγορά ηλεκτρισμού πρέπει όλοι οι παραγωγοί να πληρώνονται την ίδια τιμή – ανεξάρτητα από το κόστος παραγωγής κάθε τεχνολογίας; Και μάλιστα αυτή του ακριβότερου που είναι στην τρέχουσα περίοδο το φυσικό αέριο; Δυστυχώς η πνευματική ηγεσία και οι δημοσιολογούντες (“πανεπιστημιακοί”, σχολιαστές επί παντός επιστητού, “ειδικευμένοι” δημοσιογράφοι, πολιτικοί κλπ.) όχι μόνο δεν προσπαθούν να απαντήσουν στο εύλογο ερώτημα αλλά αντίθετα ενεργούν με τρόπο που αυξάνει την σύγχυση. Προσπαθούμε να τα κάνουμε λιανά έτσι ώστε να μπορεί να κατανοήσει το τι συμβαίνει και ένας μέσος καταναλωτής. Θα το κάνουμε με ένα απλουστευμένο παράδειγμα.
Υποθέτουμε λοιπόν ότι ένας παραγωγός με Φωτοβολταϊκό πρόκειται να πάρει απόφαση αν θα το κατασκευάσει. Υποθέτουμε επίσης (και εδώ θα χρειαστεί πολλή φαντασία) ότι θα είναι υποχρεωμένος να πουλάει την παραγωγή του στην ημερήσια αγορά χωρίς καμία επιδότηση ή εγγυημένη τιμή. Ας αναλύσουμε την απόφασή του υποθέτοντας ότι αυτή λαμβάνεται κάτω από δύο εναλλακτικούς κανόνες της χονδρικής αγοράς.
Ο πρώτος είναι αυτός της ενιαίας τιμής (uniform price). Για κάθε ώρα της επόμενης ημέρας θα δίνει μια προσφορά και θα εισπράττει την τιμή που έδωσε ο ακριβότερος την ώρα αυτή. Ποια είναι η τιμή που θα δώσει; Η απάντηση είναι: μηδέν (ευρώ την μεγαβατώρα). Θα το κάνει για να εξασφαλίσει ότι η μονάδα του θα επιλεγεί οπωσδήποτε για όλες τις ώρες της ημέρας ( που μπορεί να παράγει). Θα είναι ο φθηνότερος. Αδιαφορεί πλήρως για το τι θα δώσουν οι ανταγωνιστές του γιατί θα εισπράξει, όπως όλοι, την τιμή του ακριβότερου*.
Ο δεύτερος κανόνας (pay as you bid) είναι αυτός που “πουλάνε” οι πολιτικοί και τα παπαγαλάκια τους: “Να αποσυνδέσουμε την τιμή του ρεύματος από το φυσικό αέριο”. Για κάθε ώρα της επόμενης ημέρας θα πρέπει το Φωτοβολταϊκό να δίνει προσφορά και θα πληρώνεται την προσφορά του. Προφανώς η τιμή που θα δώσει δεν είναι πλέον μηδέν. Θα είναι μεγαλύτερη για να εισπράξει αρκετά μέσα στην περίοδο λειτουργίας της εγκατάστασης ώστε να αποσβέσει την επένδυσή του (και γιατί όχι να βγάλει και κάτι τις). Ποια θα είναι η τιμή που θα δώσει λοιπόν; Στην ιδανική για αυτόν περίπτωση, την τιμή που αναμένεται να δώσει ο ακριβότερος. Έχει τώρα κίνητρο να μαντέψει την τιμή αυτή – και δεν είναι δύσκολο: Είναι το κόστος του παραγωγού με φυσικό αέριο – και μάλιστα αυτού με την χαμηλότερη απόδοση!
Άνθρακας λοιπόν ο θησαυρός. Σε μια ελεύθερη αγορά η (θεωρητική**) πρόβλεψη είναι ότι η τιμή του ρεύματος (ανεξάρτητα αν ο κανόνας είναι η ενιαία τιμή ή η πληρωμή της προσφοράς) εξακολουθεί να καθορίζεται από τον ακριβότερο παραγωγό, εκτός αν υποθέσουμε ότι ο παραγωγός του ΦΒ είναι ηλίθιος (εξαιρετικά απίθανο) ή φιλάνθρωπος (εντελώς απίθανο). Εναλλακτικά θα ψάξει για επιδότηση (το πιθανότερο – όπως άλλωστε υποδεικνύει η εμπειρία).
Ένα ερώτημα είναι: Καλά το κράτος τι κάνει; Δεν ελέγχει τις προσφορές των παραγωγών; Ας σημειώσουμε πρώτα ότι με τον πρώτο κανόνα (της ενιαίας τιμής) το κράτος δεν είναι ανάγκη να κάνει τίποτα απολύτως. Οι παραγωγοί θα δράσουν ανορθολογικά αν προσφέρουν οποιαδήποτε τιμή διαφορετική από το μεταβλητό τους κόστος. Με τον δεύτερο κανόνα θα πρέπει το κράτος να μαντέψει ποια είναι μια “εύλογη” τιμή για κάθε παραγωγό.
Αλλά αν το κράτος αρχίσει να “μαντεύει” το κόστος των παραγωγών και τους υπαγορεύει τις προσφορές τους δεν υπάρχει πλέον αγορά. Δεν νομίζουμε ότι θα εκπλαγούν πολλοί αν μάθουν ότι αυτό ακριβώς έχει κάνει από τον Αύγουστο του 2022 η ελληνική κυβέρνηση. Είναι κακό αυτό;
Ναι είναι κακό. Η κυβέρνηση επιβάλει διοικητικά καθοριζόμενες τιμές για όλες τις τεχνολογίες Σε κανένα ευρωπαϊκό κράτος δεν έχει επιλεγεί η μέθοδος αυτή γιατί οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν ελέγχουν μια Κρατική Επιχείρηση Ηλεκτρισμού. Η οποία – ίσως επειδή δεν μπορεί να εκμεταλλευθεί το πλεόνασμα που θα είχε από την παραγωγή με μονάδες που δεν χρησιμοποιούν φυσικό αέριο – αποφεύγει συστηματικά την ένταξη τους στο σύστημα οδηγώντας την χονδρική τιμή στα ύψη. Στην Γερμανία το ποσοστό συμμετοχής του φυσικού αερίου έχει πέσει κάτω από το 10%, Στην Ελλάδα είναι μεγαλύτερο από το 40%. Η λιγνιτική παραγωγή στην Γερμανία από την αρχή της κρίσης έχει αυξηθεί κατά 20%. Στην Ελλάδα μειώθηκε το 2021 σε σχέση με το 2020 (και διαβάζω ότι έμεινε σταθερή το 2022). Η επέμβαση της κυβέρνησης στην αγορά αφαίρεσε κάθε κίνητρο για την υποκατάσταση του φυσικού αερίου στην παραγωγή ηλεκτρισμού***. Αυτή είναι η πρωτοποριακή επιτυχία της που καλεί – με περισσό θράσος – όλες τις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αντιγράψουν.
Αλλά αυτές είναι τριτοκοσμικές πολιτικές. Και μπορούν να εφαρμοστούν στην Ελλάδα γιατί οι ελληνικές κυβερνήσεις ελέγχουν τη Κρατική Επιχείρηση Ηλεκτρισμού της χώρας (γνωστή ως ΔΕΗ). Την Ιερή Αγελάδα. Που είχε έλλειμμα λειτουργικών χρηματοροών στο 9μηνο του ’22 στα 1,4 δισεκατομμύρια ευρώ. Βλέπει κανείς κάποιο – εν δυνάμει – πρόβλημα;
