Το ελληνικό κράτος συγκέντρωσε κατά την διάρκεια της πρόσφατης ενεργειακής κρίσης (28 μήνες από 9/21 έως 12/23) το πρωτοφανές ποσό των 9 δισεκατομμυρίων ευρώ και το χρησιμοποίησε για να επιδοτήσει οριζόντια την κατανάλωση ρεύματος. Η επιδοματική αυτή πολιτική ήταν από τις πιο γενναιόδωρες ανάμεσα στις χώρες μέλη τη Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η εκτίμηση του γράφοντος είναι ότι η επιδότηση αυτή α) ήταν μεγαλύτερη από ότι χρειαζόταν αν στόχος ήταν η ανακούφιση των ¨ευάλωτων” β) έδινε αντικίνητρα ή λάθος κίνητρα τόσο στους καταναλωτές (εξοικονόμηση ενέργειας) όσο και τους παραγωγούς/προμηθευτές και γ) χρηματοδοτήθηκε με κοντόθωρες πολιτικές που προκάλεσαν στρέβλωση στις αγορές τόσο την χονδρική (κυρίως) όσο και την λιανική, υπονομεύοντας την μακροπρόθεσμη εξέλιξή τους. Ο πίνακας παρακάτω παρέχει το πλαίσιο για την επιχειρηματολογία αυτή.
Που βρέθηκαν τα 9 δισεκατομμύρια για την επιδότηση του ρεύματος; Ένα ποσό περίπου 2 δισεκατομμυρίων περίσσεψε από τις ΑΠΕ. Χωρίς οι εγγυημένες τιμές τους να αλλάξουν ούτε προφανώς η παραγωγή τους (που δεν την ελέγχουν!) ο λογαριασμός που τις επιδοτεί έγινε πλεονασματικός δεδομένου ότι το κόστος την χονδρικής με υπαίτιο το φυσικό αέριο εκτοξεύτηκε στην διάρκεια της κρίσης. Το κράτος δεν χρειάστηκε να κάνει κάτι. Οι Έλληνες καταναλωτές απόλαυσαν για πρώτη (και ίσως τελευταία) φορά μια βραχύβια ανακούφιση έναντι της θυσίας που εδώ και 20 χρόνια κάνουν (και θα κάνουν για πολλά ακόμα) για την κατασκευή των ΑΠΕ.
Το πλεόνασμα λόγω ΑΠΕ ήταν αρκετά μεγάλο ώστε τα ποσά που πληρώνουν οι παραγωγοί με φυσικό αέριο και λιγνίτη για την αγορά δικαιωμάτων εκπομπών CO2 να μην χρειάζονται πλέον για την επιδότηση τους. Το κράτος κατεύθυνε τα ποσά αυτά, που υπολογίζονται για την διάρκεια της κρίσης γύρω στα 2,8 δις ευρώ, στο Ταμείο Ενεργειακής Μετάβασης δηλαδή την επιδότηση.
Δεν έβγαινε όμως το κράτος με αυτά. Γι αυτό αποφάσισε να καταργήσει την χονδρική αγορά για την διάρκεια της κρίσης. Εφαρμόστηκε διατίμηση στους παραγωγούς. Στην πράξη τους εξομοίωσε όλους με τις ΑΠΕ. Σ’ αυτούς που δεν λειτουργούσαν με φυσικό αέριο – τους λιγνίτες και τα νερά, κατάσχεσε όλα τα “υπερκέρδη” που προέρχονταν από το γεγονός ότι τα κόστη τους ήταν πολύ μικρότερα από αυτά των παραγωγών με φυσικό αέριο. Η επιχείριση που υπέστη την μεγαλύτερη ζημία από την πολιτική αυτή δεν ήταν άλλη από την υπό κρατικό έλεγχο δεσπόζουσα εταιρεία στον κλάδο – την ΔΕΗ. Η οποία μάλιστα διαφήμιζε ότι έκανε την ανάγκη φιλοτιμία. Με την επέμβαση στην λιανική μετριάστηκε η ζημία αυτή όπως αναλύεται παρακάτω.
Η πολιτική αυτή μηδένισε το κίνητρο της ΔΕΗ να παράγει (αν το ήθελε και μπορούσε) με λιγνίτη και νερά δεδομένου ότι τα κέρδη της από την παραγωγή αυτή θα εξανεμίζονταν. Το αποτέλεσμα ήταν αντίστροφο από αυτό που επιδιώκετο. Η χώρα εν μέσω εκρηκτικής αύξησης της τιμής του φυσικού αερίου εξακολουθούσε να το χρησιμοποιεί για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε ποσοστό 40% κρατώντας την λιγνιτική παραγωγή στο 10%. Την ίδια περίοδο στην Γερμανία τα ποσοστά ήταν αντίστροφα. Η Λιγνιτική και Ανθρακική παραγωγή συμμετείχε με 40% στο μείγμα και η παραγωγή με φυσικό αέριο με 10%. Το κράτος πυροβολούσε το πόδι του. Έδινε κίνητρο για αύξηση της χονδρικής που με τη σειρά της απαιτούσε αύξηση της επιδότησης στους καταναλωτές. Τα 3 δισεκατομμύρια που κατάσχεσε το κράτος μπήκαν και βγήκαν από τον λογαριασμό για την επιδότηση επιφέροντας συγχρόνως ένα ισχυρό πλήγμα στην αξιοπιστία της χονδρικής αγοράς ρεύματος.
Ευτυχώς στην διάρκεια της κρίσης ήρθε να βοηθήσει η Κρήτη. Η παραγωγή στο νησί είναι με μαζούτ, που ήταν στην “καυτή” περίοδο φθηνότερο από το φυσικό αέριο. Ο λογαριασμός λοιπόν (ΕΛΥΚΩ – Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας) μέσω του οποίου επιδοτείται η Κρήτη (και όλα τα διασυνδεδεμένα νησιά) για πρώτη (και ίσως μοναδική) φορά έγινε πλεονασματικός και συνεισέφερε στο ταμείο της ενεργειακής μετάβασης ένα μικρό σχετικά ποσό της τάξεως των 0,4 δις ευρώ (ο λογαριασμός επανήλθε ήδη στην “κανονική” του κατάσταση – ελλειμματικός).
Τέλος χρειάστηκε να παρέμβει και ο Έλληνας φορολογούμενος και να συνεισφέρει από τον κρατικό προϋπολογισμό ένα δις ευρώ για να του δοθεί ως επιδότηση του ρεύματος που καταναλώνει. Ποσό που δεν θα χρειαζόταν αν το κράτος αποφάσιζε τον μηδενισμό στους λογαριασμούς ρεύματος (έστω και για την περίοδο της κρίσης μόνο που θα συνεισέφερε περίπου 1,4 δις ευρώ) του Ειδικού Τέλους Μείωσης Εκπομπών Αερίων Ρύπων – του περίφημου ΕΤΜΕΑΡ (όπως έκαναν οι Γερμανοί!)
Το κράτος επενέβη και στην λιανική του ρεύματος. Εφαρμόζοντας μια πλήρως ελεγχόμενη διαδικασία στην οποία ο δεσπόζων προμηθευτής καθόριζε την τιμή στην αγορά με βάση την πρόβλεψή του για την χονδρική του επόμενου μήνα. Το κράτος, υποπτευόμενο ίσως την τιμή αυτή, καθόριζε σε δεύτερο χρόνο την απαιτούμενη επιδότηση (την οποία πιθανόν και ο δεσπόζων Πάροχος υποπτευόταν ότι θα υπάρξει όταν καθόριζε την τιμή του!!) ώστε η λιανική τιμή να μείνει σε ένα σταθερό επίπεδο (περίπου 40% υψηλότερο από αυτό προ της κρίσης). Το αποτέλεσμα ήταν ότι ειδικά στην περίοδο που η μεταβλητότητα της χονδρικής ήταν έντονη, οι προμηθευτές και κυρίως ο δεσπόζων είδαν τα μικτά περιθώρια τους να εκτινάσσονται (και το κράτος αμέσως αποφάσισε να φορολογήσει τα “ουρανοκατέβατα” κέρδη).
Το κράτος έκανε επίσης λάθος στο σχεδιασμό της επιδότησης. Η οριζόντια επιδότηση στην κιλοβατώρα ήταν αντίστροφα αναδιανεμητική και έδινε αντικίνητρο για εξοικονόμηση ενέργειας. Αν είχε δοθεί με την μορφή ισόποσης σταθερής επιδότησης σε όλους τους καταναλωτές θα μείωνε την δαπάνη για πρόσβαση σε μια ελάχιστη κατανάλωση για τους “ευάλωτους” και θα διατηρούσε το κίνητρο για εξοικονόμηση για τους μεγάλους καταναλωτές. Οι υπολογισμοί του γράφοντος είναι ότι θα απαιτείτο πολύ μικρότερο συνολικό ποσό επιδότησης για να επιτευχθούν οι “κοινωνικοί” στόχοι.
Δεν μπορεί κανείς παρά να θαυμάσει την ικανότητα και δημιουργικότητα αυτών που κατάφεραν να συλλέξουν εκ των ενόντων το πραγματικά τεράστιο ποσό των 9 δις ευρώ για το ρεύμα (πρέπει να είναι – κατά κεφαλή – Ευρωπαϊκό ρεκόρ). Από την άλλη μεριά απογοητεύει η επιλογή τόσων λανθασμένων πολιτικών για την αντιμετώπιση του προβλήματος, που ενώ θα μπορούσε να λυθεί με 3 δις, το τριπλασίασαν. Την επόμενη φορά ίσως να τα καταφέρουν καλύτερα -από τα λάθη του μαθαίνει κανείς.
(Οι υπολογισμοί του Πίνακα έγιναν από τον γράφοντα με βάση πληροφορίες που δημοσιεύθηκαν στον Τύπο. Δυστυχώς το ελληνικό κράτος όπως είναι γνωστό ακολουθεί μια πρακτική εχεμύθειας σχετικά με τα δημόσια πράγματα. Παρακαλούνται συνεπώς όσοι έχουν καλύτερη πληροφόρηση να βοηθήσουν προτείνοντας διορθώσεις -ή πηγές. Σε κάθε περίπτωση, το συνολικό νούμερο των 9 δις είναι μάλλον κοντά στην πραγματικότητα και οι τυχόν αστοχίες στους επί μέρους υπολογισμούς δεν αναμένω ότι θα επηρεάσουν σημαντικά την συνολική αξιολόγηση της πολιτικής).
| Εκτίμηση Πηγών για Επιδότηση | ||
| Δις Ευρώ | ||
| Αξία παραγωγής ΑΠΕ στην χονδρική | (Α) | 5,6 |
| Χρέωση για εγγυημένες τιμές ΑΠΕ | (Β) | 3,5 |
| Πλεόνασμα λόγω παραγωγής ΑΠΕ | (Γ)=(Α)-(Β) | 2,1 |
| Διατίμηση Χονδρικής | (Δ) | 3,0 |
| Δικαιώματα εκπομπών για επιδότηση ΑΠΕ | (Ε) | 2,8 |
| Συνολικό πλεόνασμα Παραγωγής | (Ζ)=(Γ)+(Δ)+(Ε) | 7,9 |
| Πλεόνασμα ΕΛΥΚΩ (Μαζούτ-Κρήτη) | (Η) | 0,4 |
| Κρατικός προϋπολογισμός | (Θ) | 1,0 |
| Διαθέσιμο για επιδότηση(ΤΕΜ) | (Ι)=(Ζ)+(Η)+(Θ) | 9,3 |
| Υπολογισμός για διάρκεια επιδοτήσεων 28μηνών |
